Nhà máy có diện tích 5.000 m2 của công ty cơ khí Huỳnh Đức, đặt tại TP Biên Hoà (Đồng Nai), đặc điểm nổi bật là nằm trên một con đường nhỏ, thiếu vỉa hè, với nhà dân đông đúc chen chúc xung quanh. Bề ngoài của cơ sở này trông giống như một xưởng gia công cũ kỹ, lạc hậu. Tuy nhiên, bên trong, hơn 180 công nhân và kỹ sư đang chăm chỉ sản xuất ra các sản phẩm cơ khí chính xác cho các tập đoàn đa quốc gia, với vốn hoá lên đến hàng trăm tỷ USD. Đây được coi là một trong những doanh nghiệp Việt Nam đầu tiên được tập đoàn bán dẫn Mỹ lựa chọn làm đối tác cung ứng khi mở nhà máy tại TP Hồ Chí Minh.
Giám đốc của nhà máy này là kỹ sư Phạm Ngọc Duy, 35 tuổi, người bắt đầu sự nghiệp tại phòng nghiên cứu và phát triển (R&D) của hãng sản xuất máy may Juki - một doanh nghiệp đầu tư nước ngoài (FDI) từ Nhật Bản, đặt tại Khu chế xuất Tân Thuận, quận 7, TP Hồ Chí Minh. Sau khoảng 3 năm làm việc tại cả Việt Nam và Nhật Bản, anh rời khỏi tập đoàn để chuyển sang làm việc cho Huỳnh Đức - một doanh nghiệp 100% nội địa.
Con đường sự nghiệp của anh Duy không khác gì lựa chọn của nhiều ông chủ và nhà quản lý khác: bắt đầu từ một tập đoàn đa quốc gia để tích lũy kinh nghiệm, sau đó gia nhập vào một doanh nghiệp trong nước, và quay trở lại tham gia vào chuỗi cung ứng của các FDI.
Kinh nghiệm làm việc tại tập đoàn FDI đã giúp cho Huỳnh Đức - một doanh nghiệp gia đình - chuyên nghiệp hóa quy trình làm việc và giữ vững vị trí đối tác đáng tin cậy của các nhà đầu tư nước ngoài trong suốt 10 năm liên tục.
Trong quá trình sản xuất, các tập đoàn đa quốc gia quy mô hàng nghìn nhân viên như công ty đầu tiên mà anh Duy đã làm việc, đó là phần đỉnh của kim tự tháp - nơi sản xuất ra sản phẩm cuối cùng cho thị trường. Trong khi đó, công ty mà anh đang điều hành được xem như phần đế - các nhà cung cấp linh kiện, thiết bị đầu vào. Mục tiêu của doanh nghiệp này là phát triển trở thành một phần không thể thiếu của chuỗi cung ứng FDI.
10 năm trước, để trở thành đối tác của tập đoàn bán dẫn Mỹ, công ty Huỳnh Đức đã phải trải qua 6 tháng đánh giá năng lực, chưa kể thời gian tiếp xúc ban đầu kéo dài hơn một năm.
"Ít doanh nghiệp Việt nào có trình độ kỹ thuật và quản lý đủ để đáp ứng ngay mọi yêu cầu của các tập đoàn lớn nước ngoài. Quan trọng là cam kết sẵn sàng thay đổi để khắc phục những điểm yếu", Giám đốc Duy nhấn mạnh. Lúc đó, công ty chỉ đạt 5-6 trên thang điểm 10 theo tiêu chí của đối tác. Để trở thành đối tác của các tập đoàn FDI, doanh nghiệp cần sẵn lòng đầu tư dài hạn cả về con người và công nghệ.
Bắt đầu từ một xưởng cơ khí gia đình thành lập vào năm 1995, công ty Huỳnh Đức đã sử dụng máy móc cũ "đủ dùng" trong hơn hai thập kỷ. Tuy nhiên, trong 5 năm gần đây, doanh nghiệp đã chuyển sang đầu tư máy mới hoàn toàn. "Dù tốn kém hơn nhiều, nhưng sản phẩm làm ra tốt hơn, và khả năng cạnh tranh cũng tăng lên", Giám đốc 8X chia sẻ.
Làm việc cùng các đối tác FDI đã giúp họ tiến xa hơn trong sự nghiệp, nhưng bức tường ngăn cách giữa ngành công nghiệp hỗ trợ trong nước và đỉnh cao của chuỗi sản xuất vẫn tồn tại.
Chưa thể cung cấp các thiết bị, linh kiện có giá trị gia tăng cao, ngành điện tử cũng như các lĩnh vực công nghiệp truyền thống khác của Việt Nam như dệt may, da giày chỉ tạo ra lợi nhuận 5-10%, theo nghiên cứu năm 2020 của PGS.TS Trần Thị Bích Ngọc (Viện Kinh tế Quản lý - Đại học Bách khoa Hà Nội). Nghĩa là, mặc dù khối lượng xuất khẩu rất lớn, lợi ích kinh tế từ việc tham gia vào chuỗi cung ứng điện tử toàn cầu của Việt Nam vẫn còn tương đối nhỏ.
Việc đi theo con đường tương tự như anh Duy, Tổng giám đốc Nguyễn Văn Hùng cũng chuyển sang dẫn dắt Công ty Nhựa An Phú Việt sau 15 năm làm việc cho một tập đoàn Nhật Bản. Năm 2011, ông đã nghỉ hưu và mở công ty riêng sản xuất linh kiện nhựa tại Hưng Yên. Các khách hàng đầu tiên của ông chính là các doanh nghiệp FDI Nhật.
Năm 2015 đánh dấu bước ngoặt quan trọng khi nhà đầu tư FDI lớn nhất tại Việt Nam vào thời điểm đó, Samsung, kết hợp với Bộ Công Thương, mở rộng tìm kiếm nhà cung cấp trong nước. Sau nửa năm tham gia vào chương trình đánh giá, công ty của ông đã được Samsung chọn làm nhà cung ứng cấp hai, thực hiện thông qua đối tác cấp một là một doanh nghiệp Hàn Quốc.
Công ty An Phú Việt đã liên tục nâng cấp để đáp ứng tốc độ đổi mới công nghệ của nhà sản xuất điện thoại thông minh hàng đầu thế giới. Tuy nhiên, CEO này đã nhận ra sự cô lập của doanh nghiệp Việt Nam trong chuỗi cung ứng. Nhiều năm qua, ông đã mơ ước về việc hợp tác với các doanh nghiệp Việt Nam khác để cung cấp một cụm linh kiện hoàn chỉnh cho khách hàng, thay vì từng phần đơn lẻ như hiện tại.
"Việc gia công từng chi tiết rời rạc sẽ rất khó có đột phá. Nhưng nếu chúng ta có thể cung cấp cả một cụm linh kiện, chúng ta không chỉ có được lợi nhuận mà còn tăng thêm vị thế với các tập đoàn FDI", ông Hùng lý giải. Đến nay, việc này vẫn là miếng mồi ngon cho các nhà cung cấp nước ngoài.
