Theo thông tin từ Cục Công nghiệp, Bộ Công Thương, ngành công nghiệp cơ khí tại Việt Nam hiện tại đặc biệt mạnh mẽ tại ba lĩnh vực chính, bao gồm sản xuất xe máy và phụ tùng, ngành cơ khí gia dụng và dụng cụ, cùng ngành sản xuất ô tô và các phụ tùng liên quan. Các số liệu thống kê cho thấy rằng, ba lĩnh vực này chiếm gần 70% tổng giá trị sản xuất công nghiệp của ngành cơ khí trên toàn quốc.
Trong buổi hội thảo trực tuyến về giao thương sản phẩm công nghiệp hỗ trợ giữa Việt Nam và Nhật Bản năm 2022, được tổ chức bởi Cục Xúc tiến Thương mại thuộc Bộ Công Thương, ông Vũ Bá Phú, Cục trưởng Cục Xúc tiến Thương mại, đã chia sẻ rằng, trong những năm qua, các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ tại Việt Nam đã và đang nâng cao năng lực sản xuất và tích cực tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Số lượng doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực công nghiệp hỗ trợ chiếm gần 4,5% tổng số doanh nghiệp trong ngành công nghiệp chế biến, chế tạo, mang lại việc làm cho hơn 600.000 lao động và chiếm 8% tổng số lao động trong ngành này. Doanh thu từ sản xuất và kinh doanh đạt hơn 900.000 tỷ đồng, góp phần lên đến gần 11% tổng doanh thu trong ngành chế biến, chế tạo.
Một số doanh nghiệp sản xuất linh kiện tại Việt Nam đã phát triển năng lực mạnh mẽ, đặc biệt là trong các lĩnh vực như sản xuất khuôn mẫu, linh kiện xe đạp, xe máy, linh kiện cơ khí tiêu chuẩn, dây cáp điện, linh kiện nhựa - cao su kỹ thuật và săm lốp.
Việt Nam hiện đã xác định ưu tiên phát triển 6 ngành công nghiệp hỗ trợ, trong đó có ngành điện, điện tử và cơ khí. Trong số này, ngành công nghiệp cơ khí (đặc biệt là sản xuất xe máy với sản lượng đạt 2,5 triệu xe/năm) đã đạt được thành tựu tốt nhất. Sự nội địa hóa cũng như sự tham gia của doanh nghiệp Việt Nam đã hiện diện trong mọi mức cung ứng và loại sản phẩm như điện, điện tử, cao su và nhựa.
Tiếp theo là ngành công nghiệp ô tô, với sự nổi bật của thương hiệu Toyota. Mặc dù sản lượng của ngành này thấp hơn so với ngành công nghiệp sản xuất xe máy (Toyota đạt 426.000 xe/năm, trong đó 60% được lắp ráp trong nước với các mẫu xe khác nhau).
Trong thời gian gần đây, một số sản phẩm cơ khí của Việt Nam đã đạt được chất lượng tốt, tương đương với sản phẩm của một số quốc gia trong khu vực. Sản phẩm linh kiện kim loại nội địa đã đáp ứng được từ 85-90% nhu cầu sản xuất xe máy, từ 15-40% nhu cầu sản xuất ô tô (tùy loại), từ 20% nhu cầu sản xuất thiết bị đồng bộ và từ 40-60% nhu cầu sản xuất các loại máy nông nghiệp, máy động lực, cũng như 40% nhu cầu cho máy xây dựng. Cung ứng linh kiện kim loại cho các ngành công nghiệp công nghệ cao hiện đã đáp ứng khoảng 10% nhu cầu.
Tuy nhiên, vẫn còn hạn chế về số lượng doanh nghiệp tại Việt Nam có thể trở thành nhà cung cấp sản phẩm công nghiệp hỗ trợ cho doanh nghiệp Nhật Bản. Nguyên nhân chủ yếu là do năng suất lao động tại Việt Nam vẫn còn thấp (theo báo cáo của Jetro, chỉ có 14,4% lao động đạt chất lượng). Ông Akutsu Michio, một chuyên gia từ Hiệp hội Cố vấn Thương mại Nhật Bản, cho biết rằng, nhân lực có trình độ kỹ thuật cao của Việt Nam thường bị thu hút bởi các doanh nghiệp FDI hoặc ra nước ngoài làm việc, dẫn đến tình trạng thiếu nhân lực chất lượng. Đồng thời, năng lực tài chính của các doanh nghiệp Việt Nam còn yếu, gây khó khăn trong việc tiếp cận nguồn vốn. Doanh nghiệp cũng gặp khó khăn trong việc tìm kiếm nguyên vật liệu với giá cả cạnh tranh và thiếu thông tin từ các nhà cung cấp nước ngoài.
Bà Trương Thị Chí Bình, Tổng Thư ký Hiệp hội Công nghiệp Hỗ trợ Việt Nam (VASI), cho biết rằng, trong khoảng 5 năm gần đây, việc dịch chuyển nhà máy sản xuất sản phẩm công nghiệp hỗ trợ về Việt Nam đã rõ ràng hơn. Với mục tiêu hỗ trợ doanh nghiệp, VASI đã tập trung vào việc tìm kiếm giải pháp trong chuỗi cung ứng bằng cách hình thành các nhóm doanh nghiệp và nhóm ngành để tăng cường cả về số lượng và chất lượng sản phẩm, hy vọng có thể tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng sản phẩm công nghiệp hỗ trợ của Nhật Bản và toàn cầu.
Ông Akutsu Michio đề xuất rằng, các doanh nghiệp Việt Nam có thể tận dụng các công ty thương mại. Các công ty này có thể cung cấp nguyên liệu với giá cả cạnh tranh, hỗ trợ thực hiện thủ tục hải quan, đề xuất phương thức sản xuất mới, cơ giới hoá và tự động hoá cho các doanh nghiệp sản xuất và lắp ráp.
Với mục tiêu hỗ trợ các doanh nghiệp sản xuất công nghiệp và công nghiệp hỗ trợ đổi mới sáng tạo, chuyển giao công nghệ sản xuất thử nghiệm, nâng cao năng suất và chất lượng, tạo ra giá trị gia tăng và tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu, Bộ Công Thương đã triển khai việc thành lập 3 trung tâm kỹ thuật hỗ trợ phát triển công nghiệp ở ba vùng kinh tế trọng điểm là miền Bắc, miền Trung và miền Nam.
